لـوبيـا ( Phaseolus vulgaris )

                                           

 

             

 

 

لوبيا از آمريكا منشاء گرفته است. اين گياه قبل از كشت در آمريكا در دنياي قديم ناشناخته بود، اما بعداً تبديل به يك محصول عمده در اروپا و آمريكا گرديد. مدارك باستان شناسي مربوط به آمريكاي جنوبي يعني پرو نشان مي دهد كه دوره اهلي شدن Phaseolus vulgarisبه 5 تا 6 هزار سال قبل از ميلاد بر مي گردد.

لوبيا با نامهاي انگليسي Common Bean،Dry Bean ، Bean و نام علمي Phaseolus vulgaris داراي 22 = n2 كروموزوم بوده و گياهي خودگشن است. گياهي است يكساله، بالارونده يا بوته اي كمي كرك دار با ريشة عمودي و جانبي توسعه يافته و گاهي داراي گره هاي كروي است.

برگهای آن متناوب و سه قسمتي است. شكل غلاف خطي حداكثر بطول 20 سانتي متر، راست و گاهي كمي منحني با منقار برجسته است. غلافها هنگام رسيدگي تازه، به رنگ سبز يا زرد، گاهي بنفش يا مايل به قرمز يا نواري هستند. دانه ها از نظر اندازه و شكل و رنگ بسيار متنوع اند. دانه هاي تخم مرغي، تقريباً كروي يا قلوه اي شكل هستند. جوانه زني بذر نيز بصورت اپي جيل است در برگ ابتدايي (اوليه) ساده و متقابل بوده و برگهاي متناوب و پر برگچه اي مي باشند.

  


   
               


               

 

 

 

 

لوبيا از نظر الگوي رشد growth habit به چهار تيپ به شرح زير تقسيم مي‌شود:

تيپ 1- كاملا بوته‌اي Type I- Determinate Bush

تيپ 2- بوته‌اي با كمك پيچك Type II- Indeterminate Bush

تيپ 3- نيمه رونده خوابيده Type III- Indeterminate Bus

تيپ 4- كاملا رونده Type IV- Indeterminate Climbing

توضيح: در لوبياهاي Determinate جوانه انتهاي ساقه به يك گل آذين ختم شده و رشد گياه متوقف مي‌گردد. اما در لوبياهاي Indeterminate جوانه انتهايي به يك مريستم ختم شده و گياه حتي در زمان گلدهي به رشد خود ادامه مي‌دهد. جنس phaseolus شامل تقريباً 35 گونه (اسپس) مي‌باشد كه چهار گونه آن به شرح زير قابل كشت مي‌باشند:


 

 phaseolus Vulgaris L.

 phaseolus Lunatus L.

 phaseolus Coccineus L.

 phaseolus Acutifolius A. Gray Var Latifolius Freeman

مانند ساير اعضاء زيرخانواده papilionoideae لوبيا phaseolus Vulgaris داراي غده‌هاي تثبيت‌كننده ازت در روي ريشه ريشه‌هاي جانبي در قسمت بالا و وسط سيستم ريشه مي‌باشد. اين غده‌ها (Nodules) بوسيله باكتري از جنس Rhizobium بصورت كلني درآمده‌اند كه ازت هوا را تثبيت مي‌نمايند. ازت تثبيت شده مكمل احتياج گياه از نظر ازت مي‌باشد. خصوصيات خاك مانند ساختمان، نفوذپذيري، تهويه، نگهداري و حرارت و مواد غذايي موجود در آن تعيين‌كننده اندازه و شكل نهائي سيستم ريشه مي‌باشند.

آب و هواي مناسب كشت لوبيا:

لوبيا گياهي است حرارت دوست (ترموفيل) و در مناطق كه داراي آب و هواي گرم مانند آمريكاي جنوبي باشند بخوبي رشد مي‌نمايد اما در مناطق معتدل و سردسير معتدل نيز قابل كشت بوده و به خوبي محصول مي‌دهد با اين تفاوت كه در مناطق گرمسير آمريكاي‌جنوبي بيش از يكبار در سال مي‌توان آنرا كشت كرد اصولاً چون لوبيا يك كشت بهاره مي‌باشد از نظر آب و هوا داراي محدوديت چنداني نمي‌باشد و در اكثر نقاط كشور مي‌توان آنرا كشت كرد. حداقل درجه حرارت براي جوانه زدن لوبيا بين 10-12 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد.

حرارت اپتيمم براي رشد و تكامل لوبيا 20 تا 28 درجه سانتي‌گراد بوده و مجموع درجه حرارت‌هاي موردنياز براي رشد طبيعي آن از 1500 تا 3000 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد.

خاكهاي مناسب كشت لوبيا:

لوبيا اصولاً در هر نوع خاكي قابل كشت مي‌باشد اما بهترين محصول را در خاكهاي سبك و غني از مواد آلي مي‌دهد. خاكهاي شني رسي كه از نفوذپذيري خوبي برخوردار باشند براي كشت لوبيا مناسب هستند. خاكهاي با بافت رسي سنگين و فقدان زهكش مناسب براي كشت لوبيا مناسب نيستند.

لوبيا نسبت به شوري خاك حساس بوده و بالا بردن سطح شوري خاك را تحمل نخواهد كرد. ماسبترين pH براي رشد لوبيا 6 تا 7 مي‌باشد.

خصوصیات اکولوژیکی:

روزهای گرم و شب های خنک برای رشد آن مناسب می باشد. دمای مورد نیاز برای رشد آن در روز 20 تا 28 درجه و در شب 15 تا 20 درجه سانتیگراد است. دمای بیش از 30 درجه مناسب رشد آن نبوده و دمای بیش از 35 درجه سانتیگراد برای رشد آن نامناسب می باشد. نسبت به طول روز خنثی می باشد. معمولاً 30 تا 40 روز بعد از کاشت شروع به گل دهی می کنند. دوره گل دهی معمولاً یک ماه است. در رقم های رشد نامحدود و زمان رسیدن غلاف ها متفاوت است. تنش های محیطی به ویژه خشکی بر روی رقم های لوبیا تاثیر نامطلوب در عملکرد ایجاد میکند.

دستورالعمل فنی کاشت، داشت و برداشت لوبیا

مشخصات منشاء ایران، از جنش و گونه Phaseolus vulgaris ، فرم بوته رونده و رشد نامحدود و محدود (تیپ 3-1)، متوسط ارتقاع 50-90 سانتی متر، دوره رشد و نمو 105 روز، وزن صد دانه حدود 34 تا42 گرم، حساس به آفت کنه دو نقطه ای، حساس تا نیمه حساس به ویروس های BCMV و CMV، و حساس به BYMV است. این لوبیا از نظر بازارپسندی و کیفیت پخت دارای انواع مختلف است که دارای خوش خوراکی، زودپزی و لعاب مناسب می باشد. بعلاوه کیفیت کاه آن نیز ارزش زیادی برای کشاورزان دارد. زیرا ساقه آن ترد و برگ ها تا زمان برداشت بر روی ساقه باقی می مانند.
                                                                        

تناوب:

منظور از تناوب زراعی کشت محصولات مختلف با ترتیب معین در یک مزرعه می باشد. اجرای صحیح تناوب زراعی با منابع زیادی از قبیل افزایش محصول، افزایش ذخیره مواد آلی خاک، استفاده موثر از مواد غذایی خاک، کاهش خسارت فرسایش، استفاده موثر تر از کودهای شیمیایی و حیوانی، کنترل علف های هرز، آفات و بیماریها همراه است. بهترین تناوب برای لوبیا، اغلب منافع فوق برآورده می شود. تناوب لوبیا- گندم یا جو و یا لوبیا – گندم یا جو- آیش در بیشتر مزارع لوبیا کاری رعایت می شود.

طول و مراحل رشد

مرحله کاشت

آماده سازی زمین: خاکی که برای کشت لوبیا در نظر گرفته می شود بهترین محصول در خاکهای سبک و غنی به اندازه کافی عمق داشته و در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز باشد. به طور کلی هدف از تهیه زمین لوبیا زیر خاک بردن بقایای گیاهی، از بین بردن علف های هرز، زیر خاک کردن مواد تقویت کننده، حفظ رطوبت موجود در خاک، ایجاد نفوذ پذیری، نرم کردن و افزایش عمق خاک زراعی می باشد.

تهیه زمین :

شامل مراحل مختلفی است که با درنظر گرفتن روش زراعت (مکانیزه و سنتی)، بافت خاک و نوع تناوب ممکن است تفاوت هایی داشته باشد. شخم پاییزه بر شخم بهاره ترجیح داده میشود، زیرا آب بیشتری ذخیره شده و یخ آب حاصل کلوخه ها را خرد می کند، همچنین فرسایش حاصل از جاری شدن آب کاهش یافته و بقایای گیاهی و علف های هرز در زیر خاک زودتر پوسیده می شوند. در بهار به محض اینکه زمین گاورو شد از دیسک یا کولتیواتور برای خرد کردن کلوخه ها استفاده میگردد. جهت تسطیح مقطعی لازم است ماله ای در سطح خاک زده شود تا بستر مناسب برای کشت بذر فراهم گردد. در روش هیرم کاری پس از تسطیح زمین به کمک دستگاه مرزبند، ابعاد کردت ها مشخص شده و زمین لازم برای کاشت آماده میگردد. قبل از کاشت، کود مورد نیاز بر اساس توصیه کودی در خاک توزیع میگردد.

                                                                                           

تراکم بوته و میزان بذر:

در کشت های ردیفی فواصل 50 سانتی متر بین ردیف و 5 سانتی متر روی ردیف، فاصله کاشت محسوب می شود اما در شرایط کرتی استفاده از آرایش مربعی بهترین عملکرد را دارد. تعداد 40 بوته در متر مربع بهترین تراکم تشخیص داده شده است. با توجه به وزن صددانه رقم لوبیا که حدود بین 34 تا 42 گرم می باشد، به طور متوسط مقدار مصرف بذر لوبیا چیتی در کشت مکانیزه 200-180 کیلوگرم در هکتار می باشد. عمق کاشت مناسب برای کاشت در شرایط هیرم 20-10 سانتی متر است. در روش کشت سنتی (دست نشان) مقدار بذر مصرفی با توجه به فواصل کاشت که معمولاً به ابعاد 15Í 15 ، 20Í 15 و 20Í 20 می باشد، به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد و تقریباً به اندازه نصف بذر مصرفی در روش مکانیزه میباشد. مصرف بذردر لوبیا سفید و قرمز به عواملی چون اندازه بذر – قوه نامیه – درجه خلوص- روش کاشت و غیره وابسته است معمولاً مکانیزه – 80 کیلو و کشت سنتی 120 کیلو در هکتار مصرف می شود حتی المقدور از بذور مادری و گواهی شده جهت کاشت استفاده شود و قبل از کاشت با یک قارچ کش ضدعفونی گردد.

عمق کاشت:

عمق کاشت در زمینه های رسی 5 سانتی متر ودر زمین شنی 10 سانتی متر در نظر گرفته میشود که این خود تابع عوامل مانند شرایط آب و هوائی – اندازه بذر – جنس خاک – رطوبت زمین و ویگور بذر می باشد.

تاریخ کاشت:

تاریخ کاشت لوبیا بسیار مهم بوده و باید به گونه ای انتخاب گردد که مرحله حساس رشد آن به ویژه گلدهی با گرما و خشکی تابستان مواجه نشود. همچنین رسیدن محصول به سرمای پاییزه برخورد نکند. تاریخ کاشت در استان های لوبیا کاری کشور متنوع است به طوری که از اوایل فروردین(لرستان) تا اواخر تیرماه (برخی مناطق مرکزی) کشت لوبیا مشاهده شده است. بر اساس تحقیقات انجام شده در ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا خمین 20 اردیبهشت تا 15 خرداد تاریخ مناسب کاشت بوده و بهترین تاریخ کاشت هفته اول خرداد محسوب می شود. یکی از مشکلاتی که برای تاریخ کاشت لوبیا کاشت در هنگام به دلیل آبیاری گندم می باشد. به عبارت دیگر، به دلیل محدودیت آب آبیاری، کاشت لوبیا تا تکمیل آب گندم امکان پذیر نمی باشد. لذا کشت دیر هنگام موجب کاهش عملکرد در لوبیا میگردد. در هر حال درجه حرارت در زمان کاشت نباید کمتر از 10 درجه باشد.

مرحله داشت :

آبیاری: مقدار آب مورد نیاز بستگی به بافت و ساختمان خاک، شرایط آب و هوایی و ... دارد. در خاکهای با بافت متوسط به دلیل نفوذپذیری بیشتر خاک و تبخیر بیشتر آب از سطح خاک، مقدار مصرف آب بیشتر از خاک های نیمه سنگین می باشد. در روش هیرم کاری فاصله اولین و دومین آبیاری بعد از کاشت با آبیاری های دیگر تفاوت دارد. اولین آبیاری بعد از کاشت بر اساس بافت خاک و اقلیم منطقه به فاصله 25-15 روز می باشد. در این مدت بذور لوبیا جوانه زده و به مرحله دو برگی میرساند. آبیاری دوم به فاصله 10-8 روز و آبیاری بعدی بسته به بافت خاک به طور متوسط هر 8-4 روز یکبار انجام می شود. خاک های با بافت سبکتر 4-3 روز و خاک های با بافت سنگین تر 8-5 روز انجام می شود. مرحله حساس لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف می باشد. کمبود آب در این دوره خسارت زیادی به لوبیا وارد می کند. آخرین آبیاری باید طوری انتخاب گردد که حدود 25 درصد از غلاف های لوبیا رسیده باشد. بهترین روش آبیاری تحت فشار برای لوبیا استفاده از آبیاری طیپ می باشد آبیاری بارانی بدلیل بیماری باکتریهای بلایت نمی توان استفاده کرد. درمرحله بعدی آبیاری نشتی که کشت به صورت خطی و ردیفی می باشد که آب درون جوی و پسته جاری می سازد.

تغذیه:

عوامل محیطی زیادی بر عملکرد مطلوب لوبیا موثر می باشند که یکی از آنها تغذیه مناسب بوده و رمز آن در تغذیه متعادل و اصولی است. زیرا همان گونه که می دانیم گیاهان به عناصر پرمصرف (مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و گوگرد( و عناصر کم مصرف (مانند آهن، روی، منگنز، مس، بر، مولیبدن و کلر) برای رشد نیاز دارند. عناصر کم مصرف مانند عناصر پرمصرف برای تغذیه گیاه دارای اهمیت بوده ولی گیاه به میزان کمتر از آنها استفاده می کند. لذا از مصرف آنها با توجه به اصول تغذیه گیاه نبایستی غفلت نمود.

مبارزه با آفات:

در طول رشد لوبیا آفات متعددی نظیر ترتیپس، زنجرک، هلیوتیس، شته، مگس لوبیا و کنه دو نقطه ای به محصول حمله میکنند. مهمترین آنها کنه دو نقطه ای است. این رقم نسبت به آفت کنه دو نقطه ای نیمه حساس میباشد. در روش مبارزه شیمیایی، بسته به نوع آفت و مرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخصی مصرف میگردد که نوع و مقدار آن براساس توصیه کارشناسان مربوطه میباشد.

                                                                                         

                     

 
                                                                                                                  شته

       
                                                                                         



                                                                                                     مگس


                                                                              

                                                                                           کنه سوسک چهارنقطه ای



                                                         

مبارزه زراعی : شخم عميق پس از برداشت محصول و مدفون كردن آفات زمستان گذران از جمله كنه دو نقطه‌اي در زير خاك.

1- مبارزه مكانيكي و شيميايي با علف‌هاي هرز اطراف مزارع كه محل مناسبي براي زمستان گذراني و نيز تكثير آفت در اوايل فصل بهار به شمار مي‌رود.

2- كنترل آب آبياري به منظور جلوگيري از انتقال كنه‌ها از مزارع آلوده به مزارع سالم.

3- رعايت صحيح تناوب زراعي.

 

مبارزه با بيماري‌ها:

بيماري‌هاي مهم لوبيا شامل بيماري‌هاي خاكزي مانند انواع پوسيدگي فوزاريومي ريشه، زردي فوزاريومي، پوسيدگي رايزوكتونيالي ريشه، پوسيدگي پيتيومي، بيماري‌هاي ويروسي مانند ويروس موزائيك معمولي لوبيا (BCMV) ويروس موزائيك زردي لوبيا (BYMV) ويروس موزائيك خيار (CMV)، و بيماري سوختگي باكتريايي معمولي مي‌باشد.

پوسيدگي فوزاريومي ريشه زردي فوزاريومي 

                                                                             

پوسيدگي رايزوكتونيالي ريشه پوسيدگي پيتيومي

                                                                            

ويروس موزائيك معمولي لوبيا ويروس موزائيك زردی لوبيا

                                                                            

ويروس موزائيك خيار بيماري سوختگي باكتريايي معمولي


                                                               

جهت جلوگيري از خسارت و شيوع انواع بيماري‌ها از روش‌هاي شيميايي و زراعي استفاده مي‌شود در روش مبارزه شيميايي از سموم مناسب جهت ضدعفوني بذر قبل از كاشت استفاده شده و در ادامه بسته به نوع بيماري و مرحله رشدي، سموم اختصاصي مشخصي مصرف مي‌گردد كه نوع و مقدار آن براساس توصيه كارشناسان مربوطه مي‌باشد.

مبارزه زراعي:

1- استفاده از بذر سالم

2- كشت در خاكهاي با زهكشي مناسب

3- كوددهي و آبياري كافي جهت توليد بوته‌هاي قوي‌تر

4- رعايت تناوب زراعي مناسب

5- جلوگيري از كوبيدگي بيش از حد خاك مزرعه

6- شخم عميق پس از برداشت

7- مبارزه با علف‌هاي هرز داخل و حاشيه مزارع

مبارزه با علف‌هاي هرز:

علف هاي هرز نيز از معضلات مهم لوبيا محسوب مي‌گردند. علف‌هاي هرز نه تنها عملكرد و كيفيت محصول را كاهش مي‌دهند، بلكه جهت كنترل هزينه‌های زيادي را به كشاورزان تحميل مي‌كنند. لوبيا به دليل رشد نسبتاً كند در اوايل دوره رشد، نسبت به رقابت با علف‌هاي هرز حساسيت نشان مي‌دهند، بنابراين كنترل آنها در مراحل اوليه رشد اهميت زيادي دارد. نوع و تعداد علف‌هاي هرز در مناطق مختلف متفاوت مي‌باشد، اما مهم‌ترين آنها شامل: سوروف، ارزن وحشي، تاج خروس، سلمه تره، داتوره، خاكشير، توق، تاجريزي، كنف وحشي و ... مي‌باشد.

جهت مبارزه با علف‌هاي هرز از روش‌هاي شيميايي و غيرشيميايي استفاده مي‌شود در روش شيميايي از علف‌كش‌هاي مناسب جهت كنترل علف‌هاي هرز باريك برگ مانند گالانت، نابواس، ایلوکسان و غيره ... و پهن برگ قبل از كاشت با سم تروفلان مي‌بايست خاك مخلوط نمود و بعد از كاشت با سم بازاگران در مرحله 2 تا4 برگي علف‌هاي هرز استفاده شود. روش‌هاي غيرشيميايي عبارتند از : شخم عميق پائيزه، استفاده از ديسك و هرس در زمان تهيه زمين، استفاده از بذر سالم و بوجاري شده عاري از بذر علف‌هاي هرز، استفاده از كولتيواتور بعد از كاشت و قبل از سبز شدن لوبيا، وجين دستي، استفاده از كودهاي دامي پوسيده، جلوگيري از به گل رفتن علف‌هاي هرز، جلوگيري از ورود علف‌هاي هرز از طريق كانال‌هاي آبياري و ماشين‌آلات و ادوات كشاورزي به داخل مزرعه، رعايت تناوب زراعي مناسب و آيش.

برداشت:

زمان برداشت لوبيا به زمان كاشت و نوع رقم بستگي دارد. در ارقام رونده مانند واریته محلی خمین و تلاش غلاف‌ها همزمان نمي‌رسند و برداشت زمانی انجام مي‌گيرد كه حدود 65 تا 75 درصد غلاف‌هاي رسيده باشند. در اين زمان ميانگين رطوبت دانه‌ها حدود 35 تا 40 درصد است. هنگام برداشت، محصول با دست برداشت شده و در مزرعه باقي مي‌ماند زماني كه رطوبت دانه‌ها به حدود 20 درصد رسيده و غلاف‌ها خشك شده باشند، به خرمنگاه منتقل شده و خرمنكوبي مي‌گردند.

در مورد لوبیا (قرمز و سفید) و رقم های ایستاده به محض زردی بوته ها برداشت صورت گرفته و بافه های حاصله در زمین باقی می ماند تا رطوبت به 20 درصد برسد تا خرمنکوبی گردد.

روستای فرزیان